سیر نرم (پودر)

سیر گیاهی است علفی، دارای ساقه‌ای به ارتفاع بیست تا چهل سانتی‌متر و گاه بیشتر. غدّۀ زیرزمینی این گیاه تشکیل شده از پنج تا ده حبّۀ متورم، محصور در غشاهای نازک و ظریف، به‌رنگ خاکستری مایل به سفید. برگهای سیر باریک و دارای پهنکی طولانی با غلافی دراز است که بخش زیادی از ساقه را فرا می‌گیرد و درعین‌حال غلاف برگها یکدیگر را می‌پوشانند. درمجموع برگهای سیر به وضعی آویخته از غلاف طویل خود دیده می‌شوند. سیر گلهایی مجتمع به رنگ سفید چرک دارد که لکه‌های کوچک قرمزرنگ بر سطح آن نقش شده است. مجموعۀ گلهای این گیاه با ظاهر گل‌آذین چترمانند و برجستگیهای ریز خود در انتهای دُم‌گلی دراز ظاهر می‌شوند.

از گیاه سیر دو گونه وجود دارد: یکی گلهای سفید و حبه‌های کم‌تعداد اما درشت‌تر دارد و دیگری گلهای صورتی‌رنگ و حبه‌های پرشمار اما کوچکتر. گونه‌ای که گلهای سفید دارد را بیشتر پرورش می‌دهند. برگ و به‌خصوص حبه‌های سیر به مصارف خوراکی و دارویی می‌رسد.

امروزه سیر یکی از گیاهان بسیار پرکاربرد در صنایع خوراکی و دارویی در سراسر جهان است و کشور چین نخستین تولیدکنندۀ این گیاه شناخته می‌شود. پس از چین و با فاصلۀ بسیار، هند و بنگلادش و مصر و روسیه قرار دارند و کشورمان ایران نیز در رتبۀ سیزدهم تولیدکنندگان سیر در جهان جای گرفته است. بیشترین تولید سیر در ایران به استان همدان اختصاص دارد.

سير و پياز از قديمى‏ترين گياهانى است كه بشر شناخته و مصرف مى‏كرده است و در مصر و چين شايد قرنها قبل از ثبت تاريخ نيز كاشته مى‏شده است. آثار نمونه‏هایی از گیاه سير در مقبرۀ توتان خامن در مصر يافت شده است. مشهور است قوم بنی‌اسرائيل زمانى كه از مصر به سرزمین موعود كوچ مى‏كردند از محرومیت از تعدادى از ميوه‏ها و سبزى‏ها گلایه داشتند که سیر هم از آن جمله است.

سير غذاى عمومى كارگران رومى بوده و براى تقویت بنیه و بی‌باکی سربازان به آنها سير مى‏دادند. همچنین از برخی سنگنوشته‌های باستانی مصر چنین برمی‌آید که به کارگرانی که بناهای عظیم اهرام را می‌ساختند، صبحانه یک حبّه سیر می‌خوراندند تا بیمار نشوند و قوّت و جسارت کافی برای کار سخت داشته باشند. هرودوت نقل می‌کند که کارگران معبد خوفو در مصر باستان برای قطع شدن جیرۀ سیر آنها دست به شورشی بزرگ زدند.

سقراط در حدود چهارصد سال پیش از ميلاد مسیح به خواص طبى سير اشاره كرده و پانصد سال بعد نیز ديوسكوريدس به خاصیت مُدرّ و تأثير آن براى معالجۀ بواسير پى برده است. اگرچه در برخی منابع آمده است که پهلوانان یونان باستان پیش از مسابقات المپیک یک دورۀ طولانی سیر مصرف می‌کردند، با این حال یونانی‌ها، برخلاف مصری‌ها، بوی سیر را خوش نمی‌داشتند و کسانی را که بوی سیر می‌دادند به معابد راه نمی‌دادند.

مشهور است سير و پياز را نخستین بار رومى‏ها به مصر آوردند و در زمان شكسپير در انگلستان کاملاً شناخته‌شده بوده و در آثار ادبی ارجاعاتی به آن شده‌است؛ ازجمله در نمايشنامۀ «رؤياى نيمه‏شب تابستان» آمده است كه هنرمندان صحنه براى اينكه بوى دهانشان مخاطبان را نیازارد، ناچار بودند از خوردن سير و پياز خوددارى کنند.

در روزگاران كهن خواص شفابخش متعددى به سير نسبت داده مى‏شده است و سير به‌عنوان مقوّی معده، ضدعفونى‏كننده و برطرف‌کنندۀ آسم و سرفه و برونشيت، همین‌طور صرع و روماتيسم و جذام و سرماخوردگى تجويز مى‏شده است. ضمنا از داروهاى ضدكرم و نرم‏كنندۀ سينه نيز به شمار مى‏رفته است. در دوران اخير نیز، در جريان جنگهاى عالمگیر اول و دوم، ارتش انگليس از سير به‌عنوان ضدعفونى‏كننده در التيام زخمهاى سربازان به‌طور وسيع استفاده مى‏كرده است.

طبیعت سیر طبق نظر حکمای طب سنتی گرم و خشک است و علاوه بر آنکه به‌صورت خام یا پخته در تهیۀ انواع خوراک به کار می‌رود، مصارف درمانی بی‌شمار نیز دارد. اطبا برای سیر اثر ضدعفونی‌کننده، ضدباکتری، هضم‌کنندۀ غذا، اشتهاآور، خلط‌آور، نیرودهنده، دفع‌کنندۀ کرم و کم‌کنندۀ فشار خون قائل‌اند و آن را در درمان برخی انواع سرطان و بیماری قند نیز کارآمد می‌دانند. سیر به علت مُدرّ بودن از قدیم‌الایام در معالجۀ استسقا و رفع آب‌آوردگی بافتهای مختلف بدن به کار می‌رفته است.

در گذشته محلول سرکۀ سیر را برای بیرون راندن زالو از حلق غرغره می‌کردند و جوشاندۀ سیر با کندر را به منظور رفع درد دندان با منشأ سردی و تقويت لثه مضمضه می‌کردند. همچنین معتقد بودند سیر برای بهبود اثر گزیدگی مار و سگ هار و عقرب و رتيل و دیگر حشرات سودمند است و خوردن مدام آن باعث ریختن موى سفيد و رویيدن موى سياه می‌شود. علاوه‌بر اینها از روغن سیر به‌منظور خشک کردن جراحتهای رطوبتی سر، خون‌مردگی، ترکهای پوستی با منشأ سردی و درد مفاصل و قولنجهای بلغمی استفاده می‌شده است.

از سیر در معالجۀ اختلالات تنفسی و بیماریهای ریوی و سل روده نتایج مثبتی به دست آمده و اثر ضدعفونی‌کنندۀ آن برای دستگاه گوارش نیز کاملاً به اثبات رسیده است؛ از همین رو در رفع ورم روده با منشاء عصبی، انواع قولنجها، سوءهاضمه و عوارض آن از قبیل احساس چنگ‌زدگی در معده به کار می‌رود و حتا عده‌ای معتقدند که در اختلالات هضم در دوران یائسگی نیز می‌تواند مؤثر باشد.

سیر در کنار فواید گوناگونش عوارضی هم دارد. زیاده‌روی در مصرف سیر و مراعات نکردن مزاج، سن‌وسال، همین‌طور فصل سال، باعث سردرد، سوختن خون و مضراتی برای چشم و ریه و بواسیر می‌شود. سیر صفرای شدید تولید می‌کند و برای بانوان باردار و مبتلایان به اسهال خونی و ورم گلو ضرر دارد. در مردان گرم‌مزاج مایع منی را خشک می‌کند و باعث تشدید تب نوبه نیز می‌شود. برای تعدیل عوارض سیر می‌باید آن را در آب با کمی نمك پخت و کمی روغن بادام يا روغن كره بدان افزود. همچنین مصرف سیر با گشنيز، سكنجبين، آب انار ترش و شيرين و مانند اینها به رفع و کاهش عوارض آن کمک می‌کند.