خارخاسک

خارخاسک را در زبان فارسى «خارخسك»، «شكرهنج» و «خارسوهوك» نیز می‌نامند. در زبان عربى و كتب طب سنتى آن را «حسك» نامیده و «ضرس العجوز» یعنی دندان پیرمرد لقب داده‌اند و تخم یا بذر آن نیز به «حسك‌دانه» مشهور است.
این گیاه علفی دارای ساقه‌های خوابیده با انشعابات گسترده بر سطح خاک که برگ و ساقه‌های جوان آن را تارهای ظریف ابریشمی می‌پوشاند. برگهای آن متقابل و مرکب از برگچه‌های کوچکی است که به تعداد سه تا شش جفت در دو طرف دُمبرگ اصلی جای دارند. گلهای آن بر محور ساقه یا در کنارۀ برگها به‌شکل منفرد ظاهر می‌شوند و رنگ زرد روشن دارند. میوۀ خارخاسک یک مجموعه است شامل پنج قابۀ خاردار یا باله‌دار که هنگام رسیدن این قابه‌ها از هم جدا و پراکنده می‌شوند. تمام قسمتهای این گیاه، از ریشه و ساقه تا برگ و گل و دانه‌اش مورد استفاده است.

خارخاسک در مناطقی با رطوبت و گرمای نسبی به‌راحتی و فراوانی می‌روید و تقریباً در اغلب نقاط زمین در خرابه‏ها، نزديك آبها و بيشه‏ها پراکنده است. اين گياه در نواحی گرم آسیا به‌وفور یافت می‌شود؛ ازجمله در سرتاسر شبه‌قارۀ هند تا ارتفاع چهارهزارمتری، همین‌طور در كشمير انتشار دارد. خارخاسک در کشورمان ایران نیز به شکلی گسترده پراکنده است؛ از فارس و کرمان و بلوچستان گرفته تا قم و اطراف تهران و آذربایجان و خراسان.

در هندوستان، میوه و ریشۀ ‌خارخاسک را با افزودن مقدار کمی برنج در آب می‌جوشانند و از این جوشانده برای درمان استفاده می‌کنند. در چین از میوۀ این گیاه برای برطرف کردن سرفه، افزایش منی‌، رفع خارش و همچنین به‌عنوان بندآورندۀ خون استفاده می‌کنند. در ایران از میوۀ خارخاسک، به‌همراه میوۀ ‌گیاهان دیگر مانند عناب و سپستان، جوشانده‌ای تهیه می‌شود که به‌عنوان تب‌بر و تعریق‌آور به بیماران تب‌دار داده می‌شود.

خارخسك از نظر حكماى طب سنتى، به‌اصطلاح، مركّبُ القُوا است. روى‌هم‌رفته می‌توان آن را متمایل به گرمی و خشكی دانست. خارخاسک مُليّن است و براى برقراری اعتدال‏ میان اخلاط عاملی است مؤثر. این گیاه اشتهاآور، ادرارآور و افزايندۀ اسپرم آقایان است. خارخاسک مسكّن درد مثانه است و براى خرد كردن سنگ كليه و سنگ مثانه بسيار مفيد است. خوردن عصارۀ برگ و ريشۀ ميوۀ تازۀ این گیاه زخمهاى مجارى ادرار و سوزاك را تسکین داده، نيروى جنسى را زياد مى‏كند. گرداندن عصارۀ خارخاسک با عسل در دهان براى رفع عفونت دهان و درد لثه و ورمهاى حلق و گرفتگی ماهیچه‌های اطراف آن نافع است. ضماد عصاره یا دم‏كردۀ خارخاسک براى جلوگیری و رفع ورمها با منشأ گرمی سودمند است. یکی از خوراکهای مقوّی برای بدن که نیروی جنسی را نیز زیاد می‌کند نخودی است که در آب تازۀ خارخاسك خيسانده و پرورده شده باشد.

برای تهیۀ روغن خارخاسک عصارۀ این گياه را با روغن كنجد می‌پزند و فراوری می‌كنند. ماليدن اين روغن يا خوردن آن براى تقويت نيروى جنسى، تسكين درد کمر و کلیه، درخشان كردن رنگ رخسار و باز کردن جریان ادرار سودمند است. همچنین، ماليدن اين روغن به ناحیۀ كمر و زیر شکم براى دفع سنگ مثانه و كليه خالی از فایده نیست. خارخاسك با وجود تمام فوایدی که دارد، براى سر مضّر است و براى اصلاح و رفع ضرر آن می‌بايد از بادام شيرين و روغن كنجد استفاده كرد.