گیاه برگ زیتون

زيتون درختى است به بلندی حدوداً پنج متر که در شرایط مساعد پرورشی ارتفاعش گاه تا پانزده متر و قطرش تا يك متر نیز مى‏رسد. انواع مسن آن دارای ظاهری درهم‌پیچیده و نامنتظم است ولی پایه‌های جوان درخت زیتون را پوستی صاف به رنگ خاکستری مایل به سبز پوشانده است. برگهاى درخت زیتون متقابل، چرمى و كشيده است. روى آنها سبز تيره و پشت آنها نقره‏اى مايل به زرد است. گلهاى سفيدرنگ درخت زیتون، مجتمع، کوچک و خوشه‌ای است. ميوۀ زیتون گوشتدار و سفت و تخم‏مرغى‌شكل به قطر یک تا سه سانتى‏متر است که رنگ آن از آغاز پیدایش تا زمانی که کاملاً می‌رسد به‌تدریج از سبز روشن تا سبز تیره و بعضاً بنفش و سیاه تغییر می‌کند. هستۀ زیتون پوستۀ چوبی سختی دارد که روی آن را شیارهایی پوشانده و درونش مغزی نرم قرار دارد. شکل و اندازه و وزن میوۀ زیتون و نسبت جرم میوه به هسته، بسته به نوع درخت، متفاوت است.

زيتون از گیاهان باستانی است. بر روی زمین درختان زیتونى ديده شده که عمرشان به بيش از هزار سال می‌رسد. شواهد تاریخی نشان می‌دهد که سومریان روغن زیتون را می‌شناخته و به کار می‌برده‌اند در حالی که اهالی بابِل قدیم از روغن کنجد استفاده می‌کرده‌اند. برگ درخت زیتون را در لشگرکشی‌های ناپلئون و جنگهای داخلی اسپانیا برای رفع تب به کار می‌برده‌اند. در مورد خاستگاه اولیۀ زيتون روایات متفاوتى مطرح است. برخى معتقدند كه زیتون از یونان و روم (ایتالیای امروزی) برخاسته و از آنجا به سواحل شرقی‌تر مديترانه، یعنی ترکیه و سوریۀ امروزی، و سرانجام ايران وارد شده است. برخى ديگر خاستگاه اصلى زيتون را فلات ايران مى‏دانند. آنچه مسلم است، شناخت و کاربرد زيتون و روغن آن در جغرافیای ايران‌زمین سابقۀ طولانى دارد.

زيتون خام، به‌عنوان میوه‌ای سودمند، بخشی از خوراک روزانۀ مردم کشورهایی از جهان است و زیتون پرورده نیز جزو چاشنی‌های محبوب و پرکاربرد بسیاری از اقوام و ملل است. به‌علاوه، میوه، برگ، پوست و همچنین روغن زیتون خواص دارویی و کاربردهای طبى فراوانی دارند. روغن زیتون مرغوب در نگهداری به مدت طولانی و در دمای تقریبی پانزده درجه نباید رسوبی باقی بگذارد.

از نظر حكماى طب سنتى طبع ميوۀ كاملاً رسيدۀ زيتون گرم و قابض، طبع ميوۀ نارس آن سرد و بسیار خشك و طبع نوع سياه‌رنگ آن گرم و خشك است. معتقدند كه ميوۀ آن در بدن به‌سرعت به سودا و صفرا تبديل مى‏شود. ميوۀ نورس زیتون تهوع‌آور است و معده را سست مى‏كند. خوردن زيتون به‌صورت خام و قبل يا بعد از غذا توصيه نمى‏شود. زيتون را باید با آب‌نمک پرورد و همراه با غذا خورد. هرچند میوۀ زیتون مقوّى معده و اشتهاآور است ولى ايجاد بى‏خوابى مى‏كند بنابراين بايد آن را با مغز گردو و بادام و سركه خورد و ضمناً برای ريه نیز ضرر دارد که از اين نظر بايد با عسل خورده شود.

ماليدن آب دم‏كردۀ شاخه و برگ و ميوه و ريشۀ زیتون سردرد و سرگيجه را تسکین داده، پاشيدن آن در گوشه و کنار خانه حشرات را دور می‌کند. ضماد خاكستر چوب زیتون با عسل و ميوۀ آن جلوى ريختن مو و كچلى را می‌گیرد و جوشهاى سر را از بین مى‏برد. ضماد ميوۀ رسیدۀ زيتون براى رفع پوسته شدن سر و ضماد میوۀ نارس آن براى التیام سوختگى پوست مفيد است.

برگ زيتون از نظر طبيعت گرم و خشك است و ضماد آن براى ورمهاى گرم چشم و التيام زخم سر كه بر اثر بريدگى ايجاد شده باشد و همچنين براى مخملك سودمند است. ترکیب این ضماد با عسل براى داخس يا عقربك (آماسى كه در بن ناخنها ايجاد و چركين مى‏شود) مفید است. جويدن برگ زيتون و گرداندن آب‏نمكى كه زيتون در آن پرورده شده است، مرهم زخمهاى دهان است و به لثه‏ها و دندان استحکام می‌بخشد.

امالۀ آب دم‏كردۀ زیتون براى زخمهاى داخلى و رحم و مقعد و شياف آن براى بند آوردن ترشحات رحم و خونريزى آن سودمند است. ضماد خام آن براى تورم حدقۀ چشم و خوردن پختۀ آن در سركه براى نقرس و درد مفاصل کارآمد است.

صمغ درخت زيتون نیز از نظر طبيعت گرم و خشك و مقوّى ذهن و حافظه است و در اين مورد قوى‏تر از كندر است. همچنین براى سرفۀ مزمن و بیرون راندن مواد غیرمفید رطوبتی از بدن و جراحتها به‏عنوان مرهم روى زخمها گذاشته مى‏شود؛ به ترمیم بافتهای آسیب‌دیده و روياندن گوشت تازه کمک مى‏کند.

مصرف روغن زيتون اثر مطلوبی هم بر چربی خون و کاهش کلسترول دارد ولی در قیاس با دیگر روغنهای گیاهی یک مزیت بزرگ دارد. به این ترتیب که لیپوپروتئین چگالی‌بالا (High-Density Lipoprotein) یا HDL را که «کلسترول خوب» نامیده می‌شود و برای بدن مفید است حفظ می‌کند و لیپوپروتئین چگالی‌پایین (Low-Density Lipoprotein) یا LDL را که «کلسترول بد» نامید می‌شود و برای بدن مضرّ است کاهش می‌دهد؛ درحالی‌که سایر روغنهاى گياهى کلسترول خوب و بد یعنی HDL و ‏LDL، هردو، را كاهش مى‏دهند. به‌علاوه، تحقيقات جديد نشان داده است كه در روغن زيتون يك عامل ضد انعقاد خون وجود دارد که با رقيق كردن خون احتمال لخته شدن و انسداد شريان را پایین می‌آورد. اين همان رمز شفابخشى روغن زيتون در درمان بيمارى‏هاى قلبى است. گفتنی است روغن زیتون در پوساندن سنگهای کلیه، مثانه و مجاری ادرار و کمک به دفع آنها بسیار سودمند است.

اگر روغن زيتون را بيش از يك سال و به‌روایتى تا شش سال نگهدارى كنند تا كهنه شود، خواص جالبی پیدا می‌کند. اين نوع روغن زيتون، که به آن «زيت العتيق» هم می‌گويند، گرمتر از روغن زیتون معمولی است. مليّن است و استفادۀ موضعی آن برای تقویت چشم و تسکین نیش عقرب مفید است. روغن زيتونى كه بیش از هفت سال كهنه شده باشد، جانشين روغن ذرّت است و هرچه كهنه‏تر شود قوّت آن بیشتر مى‏شود.
روغن زيتونى كه از ميوۀ نارس گرفته شود برخلاف روغن زيتون معمولى سرد و خشك است. خواص آن مقوى لثه و دندان و صاف‏كنندۀ اخلاط و بازكنندۀ گرفتگى‏های داخلی و مانع ترشح عرق بدن است.‏