جوز بویا

نام فارسی: جوز بویا
نام علمی: Myristica fragrans Houtt
نام انگلیسی: ‏Nutmeg و Mace
نام فرانسه: ‏Muscade، Noix de muscade، Macis
نام آلمانی: Myristica-Duftstoffe، Muskatnuss
نام ایتالیایی: Noce moscata
نام عربی: جوز الطیب
نام‌های دیگر: جوزا، جوز بوا، جوز هندی

جوز بويا درختى است هميشه‌سبز، به بلندى 5 تا 15 و گاهی تا 20 متر، با شاخه‏هاى پراكنده. پوست تنۀ آن خاكسترى تيره و برگ‌هاى آن بيضى نوك‏تيز و براق شبيه برگ‌هاى نارنج است. طول برگ‌ها حدوداً 10 سانتى‏متر، روى آن‌ها سبز تيره و پشت آن‌ها سبز كمرنگ است. درخت جوز بویا «دوپایه» است یعنی گل‌های نر و مادۀ آن هرکدام روی یک پایۀ درخت می‌رویند. گل‌های جوز بویا زردرنگ‌اند و به‌صورت خوشه‌ای می‌شکفند. ميوۀ جوز بویا كه معمولاً حدود شش ماه پس از ظهور گل‌ها مى‏رسد، شبيه زردآلوست و رنگ آن از زرد ليمويى تا قهوه‏اى روشن متغیر. حدود 5 سانتی‌متر قطر و سه بخش دارد: بخش اول گوشت سبز رنگی است که وقتى رسيد زرد می‌شود و از وسط مى‏شکافد. بخش دوم کیسه‌ای مشبک است که هسته را در بر گرفته، چاکدار و قرمزرنگ است، 1 تا 2 میلی‌متر ضخامت دارد و وقتی خشک شد به رنگ زرد مایل به قهوه‌ای درمی‌آید. آن را به فرانسه «ماسى»، به انگليسى «ميس» و‏ در اصطلاح طب سنتى «بسباسه» می‌نامند. بخش سوم مغز تُرد میوه است که در پوسته‌ای سخت به رنگ قهوه‌ای تیره قرار گرفته. آن را به فرانسه «موسكاد» و به انگليسى «نات‏مگ»‏ مى‏نامند. این هستۀ روغنی و تخم‌مرغی‌شکل که سفت و تُرد و معطر است و سطحش را شیارهایی شبیه شیارهای گردو فرا گرفته، همان دانۀ جوز بوياست که به آن «جوز هندی» هم می‌گویند و بین 3 تا 4 سانتى‏متر طول و 5/ 1 تا 2 سانتى‏متر عرض دارد.

درخت جوز بويا بومى جزاير مالوک اندونزی است ولی در مناطق گرم و مرطوب هردو نيمكرۀ زمین مانند هندوستان، سریلانکا، برزیل و جزاير آنتيل در دریای کارائیب نیز كشت مى‏شود.

معمولاً 7 سال طول می‌کشد تا درخت جوز بویا به بار بنشیند. پس از برداشت ميوه‏ها كه از سال هفتم به بعد آغاز مى‏شود، ابتدا گوشتِ ترک‌خورده و بعد پوستۀ چاکدار هسته یا همان «بسباسه» را با دست یا چاقو از روی مغز برمی‌دارند و آن‌گاه دانه را به‌مدت 10 تا 15 روز در جريان هوا زیر نور آفتاب قرار مى‏دهند تا خشك شود.

تازه و کرم‌نخورده است، به رنگ قرمز مایل به قهوه‌ای.
شیارهای روی پوستش عمیق است.
سنگین و چگال است.
طعم و بویش تند است.
خواصش را تا سه سال حفظ مى‏کند.

جوز بویا قابض است (طعم تند و گس دارد) و طبیعت گرم و خشک دارد ولی مقداری رطوبت هم دارد؛ درنتیجه خیلی زود کرم می‌زند.
به بیان دقیق‌تر طبعش در آخر دوم گرم و در سوم خشك است.

تقویت بینایی، مری، دهانۀ معده و معده؛ قوای جنسی سردمزاجان.
رفع و کاهش فلج، لقوه؛ سنگینی گوش؛ بوی بد دهان، قولنج شکم در اثر سرما، رطوبت معده، نفخ، بی‌اشتهایی، تهوع؛ ورم‌های سرد کبد، یرقان، استسقا؛ دشواری ادرار؛ اسهال خونی؛ خون‌مردگی و کوفتگی اعضا.
تسکینِ سردرد رطوبتی؛ گوش‌درد؛ دردهای شکم.
کنترل تعرق.
افزایش شادی و سرمستی.

داراى «ساپونين» و اسانس روغنى فرّار است.
در اسانس روغنى جوز بويا و بسباسه حدود 4 درصد ماده‌ای سمّى و مخدر به نام ميريستى‏سين (Myristicin)‏، پى‏نن ()، كامفن ()، دى‏پنتن ()، سافرول ()، چند الكل، مقدار كمى اوژنول () و ايزوـ‌اوژنول () موجود است و در روغن ثابت آن نيز وجود مادۀ ترى‏ميريستين () تأييد شده است.

مقدار مصرف جوز بویا از نیم تا چهار گرم است ولی در موارد خاص تا 10 گرم هم تجويز مى‏كنند.

مغز جوز بویا را آسیاب یا رنده می‌کنند و به‌عنوان ادویه و چاشنی روی غذاهایی مانند خوراک لوبیا، خوراک عدسی، آبگوشت، سوپ و آش می‌پاشند.

در افراد گرم‏مزاج سردرد مى‏آورد.
برای ریه و کبد می‌تواند مضر باشد.
در دوران بارداری و شیردهی باید از مصرف آن پرهیز کرد.
زیاده‌روی در مصرف آن می‌تواند باعث مسموميت، تشنج، کج‌خلقى و كارهاى احمقانه شود. عوارض اسانس آن شدیدتر است.

گرم‌مزاجان برای جلوگیری از سردرد با کمی گشنيز مصرف کنند.
برای دفع ضرر احتمالی برای ریه و کبد بايد آن را با بنفشه و عسل خورد.

بسباسه یا همان غشای چاکدار هستۀ جوز بویا

جهت دریافت اطلاعات به‌روز با مشاوران ما تماس بگیرید.

این گیاه به صورت‌های حب، معجون، شربت و... مصرف می‌شود.
از مغز خشك جوز بويا روغن چربی به دست می‌آید كه كرۀ جوز بويا ناميده مى‏شود.

حافظ حرارت غریزی
مقوّی معده و فم معده؛ باه
هاضم طعام
محلل ریاح
قوّت قابضه
مجفف رطوبات